Program korekcyjno-terapeutyczny dla osób stosujących przemoc w rodzinie ma charakter programu terapeutycznego, w którym nie podejmuje się tradycyjnie rozumianych interwencji wobec osób stosujących przemoc w rodzinie (wezwania policji, złożenie doniesienia do prokuratury czy też zawiadomienie sądu rodzinnego). Program ten nastawiony jest na udzielanie profesjonalnej pomocy psychologicznej osobom stosującym przemoc w rodzinie w związku ze stosowaniem przemocy, jak również w związku innymi problemami, z którymi borykają się te osoby (często skierowane do nas przez instytucje podejmujące interwencje).
Tworząc program terapeutyczny nie chcemy powiedzieć, że udzielanie pomocy psychologicznej osobom stosującym przemoc jest jedynie właściwym sposobem reagowania na sytuację przemocy w rodzinie. Wręcz przeciwnie - uważamy, że podejmowanie działań interwencyjnych bardzo często jest niezbędnym czynnikiem doprowadzającym osoby stosujące przemoc do szukania pomocy psychologicznej, rozważania zmiany swojego zachowania, poszukiwania innych możliwości rozwiązywania sytuacji konfliktowych w rodzinie. To właśnie wyraźne reakcje ze strony innych członków rodziny, znajomych, sąsiadów, czy też przedstawicieli służb społecznych często stanowią pierwszy poważny sygnał dla osoby stosującej przemoc, że bez względu na to kto ma "rację", używanie przemocy jest problemem samym w sobie. Jest przestępstwem, za które całkowitą odpowiedzialność ponosi osoba, która tak się zachowuje. Jesteśmy pewni, że właśnie konsekwencja w działaniu ze strony dzielnicowego, pracownika socjalnego, kuratora lub innego przedstawiciela służb społecznych może być tym czynnikiem, który ułatwi osobie stosującej przemoc podjęcie decyzji o zmianie swojego zachowania. Nawet jeśli na początku motywacja osoby stosującej przemoc odnosi się jedynie do uniknięcia dalszych kłopotów związanych z działaniem przedstawicieli służb społecznych. Właśnie w takim momencie pojawia się, jako naturalna konsekwencja działań interwencyjnych, możliwość skierowania osoby stosującej przemoc do programu terapeutycznego. Uważamy również, że przedstawiciele służb społecznych: pracownik socjalny, kurator, dzielnicowy w ramach działań interwencyjnych mają do spełnienia ważną rolę monitorowania sytuacji w środowisku rodzinnym. Tej pracy z wielu powodów nie może wykonywać terapeuta pracujący z osobą stosującą przemoc w rodzinie.
Powyższe refleksje skierowały naszą uwagę w kierunku "terapii krótkoterminowej skoncentrowanej na rozwiązaniach" (ang. Solutions Focused Brief Therapy) będącej jednym z rozgałęzień szkół terapeutycznych mających u swoich źródeł podejście M. Ericksona. Metoda ta została rozwinięta w Brief Family Therapy Center w Milwaukee przez Steva de Shazera i Insoo Kim Berg oraz ich współpracowników. Obecnie w Polsce używamy nazwy "terapia skoncentrowana na rozwiązaniach" (skrót TSR). Podejście to staje się z roku na rok coraz bardziej popularne w naszym kraju. Z powodzeniem stosowane jest w obszarze pomagania ludziom uwikłanym w przemoc w rodzinie, wobec osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków, w leczeniu osób z problemami psychicznymi, a także w pracy z dziećmi i młodzieży.
Interwencje wobec osób stosujących przemoc rozumiemy jako podjęcie działań w obronie praw osób doznających przemocy, w oparciu o uprawnienia i cele instytucji.
Celem interwencji jest:
zapewnienie bezpieczeństwa wszystkim członkom rodziny (izolacja, procedury prawne),
otoczenie szczególną uwagę kwestii bezpieczeństwa i dobra dzieci przebywających w danym środowisku,
zebranie informacji na temat sytuacji w rodzinie,
dostarczanie informacji o: zjawisku przemocy, konsekwencjach prawnych i innych, planowanych działaniach, możliwościach szukania pomocy - zarówno dla osób doznających, jak i stosujących przemoc.
W naszym przekonaniu celem interwencji nie jest zmuszenie do zmiany, ale stworzenie skutecznych warunków zapewniających bezpieczeństwo i obronę praw osób zagrożonych w rodzinie ze szczególnym uwzględnieniem dzieci.
Z tego powodu wolimy posługiwać się terminem "interwencja na rzecz kogoś". Interwencja "wobec kogoś" zakłada działania, które zazwyczaj są narzucone, wymuszane, realizowane siłą. Niestety one są zgodne z funkcjonowaniem większości instytucji hierarchicznych oraz z przyjętym porządkiem społecznym.
Sądzimy, że jedną z największych tragedii naszych czasów jest przywiązanie do siłowego rozwiązywania konfliktów. Ta strategia jest widoczna nie tylko w zaciszu ogniska domowego, lecz także w miejscu pracy, instytucji oświatowych, mundurowych, a wreszcie na arenie międzynarodowej.
Interwencja może prowadzić w kierunku stworzenia sytuacji, w której osoba stosująca przemoc zacznie ponosić nie tylko moralne, psychologiczne lub też interpersonalne konsekwencje swoich zachowań, ale zacznie również ponosić szeroko rozumiane konsekwencje prawno-instytucjonalne. W tej sytuacji zmiana postępowania, rezygnacja ze stosowania przemocy zacznie się jawić jako ratunek, a w późniejszym okresie jako rozsądne i korzystne rozwiązanie dla osoby stosującej przemoc w rodzinie.
Należy pamiętać, że każda instytucja podejmuje interwencje w oparciu o prawne środki, którymi dysponuje. W praktyce terapeuta ma małe możliwości podejmowania bezpośrednich interwencji. Jego rola raczej polega na stworzeniu warunków do uruchomienia zmian przez samego klienta, któremu "pali się grunt pod nogami". Dopiero w sytuacji współpracy opartej na wzajemnym zaufaniu proces zmiany ma szansę się powieść. Oznacza to, że zachodzi konieczność rozdzielenia funkcji osoby podejmującej interwencję od terapeuty lub konsultanta psychologicznego. Pierwszy podejmuje działania, których sam jest inicjatorem. Drugi zaś podejmuje działania uzgodnione z samym klientem.
Wyjątkiem są tutaj sytuacje związane z zagrożeniem życia lub zdrowia klienta czy też innych osób, kiedy trzeba podejmować pewne interwencje w celu ochrony tego dobra niezależnie od uzgodnień czy akceptacji klienta. Wymaga to jednak wyraźnego określenia od pierwszego spotkania z czym musi się liczyć i na co może liczyć klient przychodzący do nas na konsultacje związane ze stosowaniem przemocy w rodzinie w odniesieniu do granic zachowania tajemnicy zawodowej terapeuty. Ze szczególną troską terapeuta powinien brać pod uwagę kwestię dobra i bezpieczeństwa dzieci żyjących z osobą stosującą przemoc w rodzinie. Należny pamiętać, że każda osoba, która dowiaduje się o zagrożeniu dla życia lub zdrowia dziecka ma prawny obowiązek powiadomić stosowne instytucje o takiej sytuacji. W praktyce mówimy tutaj o przekazaniu informacji do sądu rodzinnego lub prokuratury.
Mówiąc o kwestii podejmowania interwencji, nie sposób nie wspomnieć w kilku słowach o kwestii wymiany informacji pomiędzy współpracującymi ze sobą służbami. Truizmem stało się już stwierdzenie, że przeciwdziałanie przemocy w rodzinie bardzo często wymaga podejmowania działań interdyscyplinarnych, za czym stoi konieczność podejmowania mniej lub bardziej ścisłej współpracy pomiędzy przedstawicielami poszczególnych służb społecznych pomagających danej rodzinie. Istotną kwestią w tym momencie jest sposób wymiany informacji dotyczących osób stosujących przemoc w rodzinie biorących udział w programach terapeutycznych. Należy pamiętać, że jedną z podstawowych zasad udzielania pomocy psychologicznej jest zasada zachowania tajemnicy. Terapeuta może być z niej zwolniony na żądanie sądu, prokuratury lub policji prowadzącej stosowne działania. W innych przypadkach terapeuta jest zobowiązany do jej zachowania. Nie oznacza to jednak, że nie ma możliwości przekazywania takich informacji np. pracownikom socjalnym. Ważną sprawą jest natomiast to, aby przekazywanie przez terapeutę informacji odbyło się na prośbę klienta. Klient sam może prosić o wystawienie zaświadczenia lub też pisemnie upoważnić terapeutę do przekazywania przedstawicielom służb społecznych informacji w określonym zakresie.
Luis Alarcon Arias
